Categorie: Geen categorie

Lang zal die leven! Mijn ervaring op verjaardagen is dat je terugkijkt naar wat er was. Zo diept mijn moeder elke verjaardag weer de details rond de geboorte op. “Ik had 40 graden koorts en al mijn spieren waren zo slap dat jij – ook nog eens heel lang en dun- er heel makkelijk uitfloepte.” Maar met 37 jaar (ergens halverwege?) wil ik nu wel eens vooruit kijken. Hoe kan ik een beetje gelukkig oud worden?

Mijn grote voorbeeld is de tachtigjarige zingende dichter Leonard Cohen. Onlangs pakte hij de Ziggodome helemaal in met 40 jaar hits. De bejaarde man rende enthousiast het toneel op en af, danste en gaf een concert van drieënhalf (!) uur. Zo gracieus en vrolijk wil ik ook wel oud worden. Wat is het geheim?

De Romeinse stoïcijn Cicero weet raad. Hij gaf in de eerste eeuw voor Christus vier redenen waarom mensen niet staan te springen om bejaard te worden:

En hij pareerde ze stuk voor stuk. Hoezo zou je niet meer kunnen werken als bejaarde? Met de jaren groeien toch je gezag en inzicht? Oudere mensen kunnen misschien niet meer alles doen, maar ze kunnen met hun levenservaring vaak wel uitstekend leidinggeven (bij Ivo Opstelten wordt hier trouwens ernstig aan getwijfeld) of hun vak leren aan jongere mensen.

Wat hun lichamelijke ongemakken betreft, raadt Cicero iedereen aan om je gedisciplineerd in te blijven spannen naar je fysieke vermogens. I don’t smoke no cigarette, I don’t drink no alcohol zingt de voormalige wildebras Leonard Cohen in het recente nummer Darkness. Anders zou hij het allemaal echt niet meer volhouden, zei hij in een interview.

Over het derde punt is Cicero duidelijk. Misschien verdwijnen je sensuele genoegens, maar dit kun je natuurlijk ook als een zege zien. “Eindelijk kun je iets tot stand brengen, nu je niet meer achter je genot (lees: pik) hoeft aan te rennen.” Maar ieder zijn eigen manier en tempo. Voor de voormalige ladies man Leonard Cohen is één vrouw tegenwoordig genoeg. Hij heeft vaste verkering met een mooie vijfentwintigjaar jongere zangeres. You want to change the way I make love, I want to leave it alone,  zong hij pas. Check, 80 en de zinnelijke  genoegens zijn blijkbaar nog steeds aanwezig. Ik ben benieuwd wat hij tot stand gaat brengen als ze verdwijnen.

En dan punt vier, de dood. Volgens Cicero is de dood iets natuurlijks en hoef je het niet te vrezen. Bovendien zegt hij: “wees blij dat jij de finish van leven op oude leeftijd bereikt. Hoeveel mensen sneuvelen al niet veel jonger?” Ergens is dit een troostrijke gedachte. Als hoogbejaarde leef je al langer dan zoveel anderen. Zeur dan niet.

Hoe kun je dus gelukkig ouder worden? Een beetje blijven werken, wat discipline, een minder libido en het besef van de finish helpen wellicht. Bovendien, wat zou ik me eigenlijk druk maken op een vrolijke verjaardag. “Do not dwell on what has passed away or what has yet to be,” klinkt het in Leonard Cohen’s Anthem. Ik vind het allemaal wijze woorden en raad, maar best moeilijk toe te passen. Misschien lukt het als ik wat ouder ben?

Een vriendin van mij krijgt al jarenlang elke maand slecht nieuws. Een kind wil maar niet komen en de moed zakt haar soms in de schoenen. “Hoe was je weekend?” vraag ik. “Niet leuk, ik heb alleen maar gehuild,”  zegt ze treurig en dan “Ik heb de hele tijd hoop, maar telkens word ik weer teleurgesteld. Wat moet ik doen? Weet jij iets? Jij schrijft toch over geluk?” “Uuuh ja.., “ mompel ik.

Ik moet denken aan het boek Why grow up?  van Susan Neiman. Zij is een Duits-Amerikaans filosofe die onlangs in Nederland een grote filosofieprijs won. Opgroeien is lastig, schrijft ze. Sinterklaas bestaat niet en papa is helemaal geen held. Dit zijn maar twee van de talrijke teleurstellingen die kinderen in hun leven te verwerken krijgen. Neiman: “Er komt een moment in je leven dat je een gat herkent. Je realiseert je, de wereld is helemaal niet zoals je hem verwacht. Er is een verschil tussen is en hoe het zou moeten zijn.”

Je zou denken dat iedereen in dit leven gelijk wordt behandeld (iedereen krijgt toch kinderen?), maar soms valt de werkelijkheid  vies tegen. Waarom krijgt bijvoorbeeld die ene collega promotie en jij niet? Waarom blijf jij vrijgezel? De beroemde Duitse filosoof Immanuel Kant zegt dat “volwassen worden te maken heeft met het leren kennen van het verschil tussen is en zou moeten zijn zonder ooit een van de twee uit het oog te verliezen.”

Want er zijn twee veelvoorkomende opties. Je kunt ten eerste toegeven aan hoe de situatie nu is. Bijvoorbeeld met de veelgehoorde dooddoener (ik gebruik het ook veel): het is wat het is. Er zijn miljoenen Syrische vluchtelingen, “tsja het is wat het is.” Waarschijnlijk slaap je beter met deze heerlijke ver van mijn bed redenering, maar het is te makkelijk en onvolwassen, aldus Neiman. Zij vindt ons mensen te vaak struisvogels met de kop in het zand, blij met onze DVD-series, smartphones en vooral  bewuste onwetendheid over de dingen die er gaande zijn op de wereld. Of het nou om de opslag van onze telefoongegevens gaat of om de mensenrechtenschendingen in Zuid Timboektoe, we drukken het weg en proberen vrolijk verder te leven.

In de tweede optie haal je alles uit de kast om jouw zou moeten te bereiken. Veel mensen die iets willen en daar hard voor werken bereiken ook daadwerkelijk iets. En dat maakt ze vaak gelukkig.  Alleen geeft keihard werken en alles op alles zetten geen garantie op geluk. Als je een kind wil krijgen, kun je naar ziekenhuizen gaan wat je wilt, maar soms lukt het gewoonweg niet. En dan?

Er is nog een optie tussen deze twee uitersten in. Ik denk dat je er eerst alles aan moet doen om met goede hoop het zou moeten te bereiken. Stel hierbij realistische verwachtingen, wees voorbereid op afwijzingen en teleurstellingen en doorleef ze, zodat je weer dapper nieuwe pogingen kunt ondernemen.

Pas als het uiteindelijk niet lukt (waar bij mijn vriendin overigens nog lang geen sprake van is), kun je het loslaten. Hoe moeilijk dat ook is. Daarna is het zaak om het onmogelijke te accepteren. “Kies iets anders”, schrijft Hagar Peeters in het prachtige gedicht het spreekwoord zegt, “een nieuwe weg naar Rome.” Het is niet veel, maar het is alles wat ik kan bedenken na zo’n treurig weekend.

“De slimste mensen die ik ken lezen veel én leren van de verkoper om de hoek,” schrijft Susan Neiman in haar boek Why grow up? Ik ging meteen beter opletten bij mij favoriete kruidenier Mustafa. Als gebaar naar de Nederlanders heet zijn winkel Lale Kasabi, wat Tulp Slagerij betekent.

Bij hem is de klant nog echt koning. Altijd is hij beleefd en voor iedereen heeft hij tijd. “Ik moet wel,” zegt hij, “ik heb toch klanten nodig!”  “U ziet er vandaag een beetje moe uit meneer, geen zin om boodschappen te doen?” was zijn rake observatie na een zware nacht. Een keer trof ik hem toen hij een oudere dame hielp met het invullen van de belastingformulieren.

Een echt leermoment had ik toen een jongetje voor mij een fles slaolie terugbracht. Toen Mustafa vroeg waarom, zei het jochie dat de olie op dat moment bij de Albert Heijn in de aanbieding was en 15 cent goedkoper was. “Ok,” zei Mustafa en hij gaf de jongen het geld terug. Ik zei daarna dat je daar toch geen product voor terugbracht bij een winkel. “Tsja meneer, sommige mensen moeten echt elk dubbeltje omdraaien.” Au, dacht ik.

Het verraste me absoluut niet dat een sociologiestudente drie maanden lang een onderzoek bij hem deed. Hier vind je haar interessante verhaal plus foto!

Oud en Nieuw 2008, om drie uur ’s nachts lopen we met twintig man extatisch een polonaise door mijn achtertuin, terwijl we vrij aangeschoten als voetbalhooligans “Gelukkig nieuwjaar! Gelukkig nieuwjaar!” scanderen. We zijn klaar voor vrachtladingen vol geluk. Alleen een paar maanden later overlijdt mijn vader vrij onverwacht en het jaar valt compleet in het water. Later denk ik nog wel eens aan die uitbundige polonaise. Waren onze nieuwjaarswensen zo weinig waard?

Want wat wens je iemand nu eigenlijk toe met gelukkig nieuwjaar? Met behulp van de Duitse filosoof Wilhem Schmid onderscheid ik drie soorten van geluk: geluk door toeval, welzijnsgeluk en geluk door vervulling.

Toevalsgeluk. Je woont in Amsterdam Zuidoost en jouw straat wint de Postcodeloterij. Of je komt de liefde van je leven tegen in de trein naar Rotterdam. Wat een geluk! Maar is het niet louter mazzel of het lot? Hoe kun je dit soort toeval vergroten in 2015? De enige manier is om je ervoor open te stellen. Zoals de Engelsen zeggen: “Luck is where opportunity meets preparation.” Oftewel, je moet er ook iets voor doen. Om de loterij te winnen, zal je eerst een lot moeten kopen en als je iemand wilt ontmoeten zal je soms een move moeten maken.

Daarnaast heb je het welzijnsgeluk. Het je wel voelen. Denk maar aan de steeds groter wordende wellness-sector! Maar naast een dagje sauna is het ook het gevoel van eindelijk vakantie in je hangmat, de voldoening na een een succesvol werkproject of een etentje met een vriend of je partner. Het zijn momenten of dagen met een gouden randje. Je kunt in 2015 onderzoeken wanneer jij dit soort geluksmomenten ervaart en dan proberen die zoveel mogelijk te herhalen.

Maar kijk uit. Het lijkt soms wel of we steeds meer prikkels nodig hebben om meer van dit soort sensaties te beleven. Zo worden we langzamerhand allemaal geluksjunkies. “Een leven met louter opwinding is een uitgeput leven,” verzuchtte de beroemde Britse filosoof Bertrand Russell. Hij vond dan ook dat we onze rust en verveling moesten koesteren.

Dit hangt samen met de derde vorm van geluk die Wilhelm Schmid noemt, het geluk door vervulling. In zijn boek Geluk zegt hij dat het leven helaas niet altijd positief is. Het heeft ook schaduwzijden, waarin pijn, ziekte en saaiheid voorkomen. Tegenover die ene dag waarop je de marathon uitloopt, staan misschien 50 grauwe vervelende dagen op kantoor. Het leven kan nu eenmaal niet altijd leuk zijn. Soms overlijdt er iemand onverwacht, ben je al maanden werkeloos of word je geteisterd door liefdesverdriet. “Dit zijn normale zaken,” zegt Schmid en een teken van een rijk leven in al zijn facetten.

De enige manier waarop je zelf kan bijdragen aan deze vorm van geluk is je houding tegen zowel de positieve als negatieve kanten van het leven. Dankbaar zijn voor het positieve, maar ook het negatieve erkennen en daarin berusten. Zo kun je een vervuld leven leiden. Deze houding noemt Schmid de enige vorm van geluk die duurzaam is.

Het is begin januari 2015. Ik wens je dit jaar hier en daar een mazzeltje toe, daarbij wat dagen met een gouden randje, af en toe een polonaise,  maar ook wat saaie en vervelende momenten, soms wat relativerende pech en als er iets ergs gebeurt, het besef dat dit nu eenmaal ook bij het leven hoort. Gelukkig nieuwjaar!

Keep calm and carry on, staat er boven het trapgat van ons huis. De poster is een verjaardagscadeau van mijn vriendin om mij er in drukke tijden aan te herinneren dat alleen kalmte je kan redden. En misschien wel gelukkig kan houden. De praktijk:

Het is vroeg in de ochtend. Ik storm de badkamer uit en wil naar de woonkamer een verdieping lager. Haastig doe ik de knoopjes van mijn blouse dicht, terwijl ik naar beneden ren. Allerlei gedachten razen door mijn hoofd. Ik moet die middag een moeilijke training geven aan 20 nauwkeurige intelligente ingenieurs en ’s avonds mag ik 5 filosofen interviewen in een Amsterdams theater. Leuk natuurlijk, maar bij beide menssoorten is een goede voorbereiding absoluut vereist, want anders trekken ze je vliegensvlug mee in hun voor mij abstracte wereldbeelden. Dus dochtertje naar de crèche en voorbereiden die dag!

Nee. Ik sla twee treden over en kom met mijn voet op twee A4-tjes van de Belastingdienst terecht. Ik glijd uit en beland met mijn ellenboog in de ruit naar buiten. Die breekt. Ik schrik me kapot, want ik blijk aan twee kanten vast te zitten in het glas en ik krijg de arm er niet uit.  Koelbloedig kan ik maar een ding bedenken om te doen, keihard gillen.

Daar komt mijn vriendin aanrennen. In paniek breekt ze met haar hand de rest van het glas om me los te maken. Ze snijdt haar eigen vinger open en begint als een gek te bloeden. Mijn dochtertje van anderhalf komt erbij en zegt het enige woordje wat ze kent, twee keer: “oh, oh.”

Keep calm and carry on. De Britse regering liet deze slogan op prachtige posters drukken tijdens de Tweede Wereldoorlog om haar burgers een hart onder de riem te steken. Het beroemde motto beleeft nu een revival. Als je er op let, zie je het overal. Maar de Britten hebben de aanmoediging toen nooit gezien! Succesvolle critici zagen die als te duur en neerbuigend. De overheid hing de 2,5 miljoen affiches uiteindelijk niet op.

Absoluut niet kalm gaan we als gezin naar de huisarts om de hoek. Zij blijkt met verlof, maar een waarnemend arts is paraat. Ze kijkt naar mijn vriendin’s vinger en zegt: “Oef, dat is te moeilijk voor mij.” Ze bekijkt mijn bloedende vleeswonden, constateert dat die niet levensbedreigend zijn en zegt: “Jij bent hier toch niet ingeschreven? Dan kan ik niets voor je doen.”

Wij naar de Eerste Hulp. Daar lacht de verpleegkundige om de wond van mijn vriendin. Ze verbindt het in een oogwenk en zegt dat we daarvoor niets hoeven te betalen. Ik moet gehecht worden. We worden verwelkomd door een rustige grapjestappende arts en een nerveuze co-assistent. De dokter stelt me gerust. Er zijn geen pezen doorgeknipt. “Een gelukje,” zegt hij vrolijk. Daarna hecht hij de eerste wond. “Mag de assistent de tweede wond doen?” Ik kijk naar de zenuwachtige en rood aanlopende jongen. “Ok,” zeg ik.  Hij bibbert en prikt twee keer mis. Z’n begeleider zegt: “Doe nou maar gewoon kalm en ga door.” Hoewel mijn voorbereiding voor die dag naar de maan is, fleur ik wat op. Ik denk aan ons trapgat. Keep calm and carry on. Houd ik er naast twee littekens, een gebroken ruit en een behoorlijke schrik in de benen, er in elk geval een column aan over.

Je studententijd is de gelukkigste tijd van je leven!, luidt het cliché. Is dat zo? Natuurlijk, de ultieme vrijheid: een eigen kamer, geen ouders meer die met alles meekijken en nauwelijks college-uren. Toen ik 19 was toog ik naar Groningen, omdat dat de tofste studentenstad van Nederland zou zijn. En ik vond dat het klopte. Kroegen die nooit dichtgingen, duizenden mensen van dezelfde leeftijd op die ene centrale vierkante kilometer en de dan al nostalgische geur van suikerbieten (is die er nog?).

Natuurlijk was er ook de invloed van de Groningers, de stadjers. Ik ervoer ze als doodnuchter en hoewel het Groningse gezegde klinkt: tied holt gain schaft (de tijd staat niet stil), leek het alsof ze alle tijd van de wereld hadden.

Toen ik in het begin van mijn studententijd bij het verlaten van de bus eens aan een buschauffeur vroeg hoe ik verder moest lopen, pakte hij er een kaart bij en nam een paar minuten de tijd om mij precies uit te leggen waar ik heen moest. Ik stond perplex! Nerveus keek ik achterom de bus in, worden al die mensen niet ontzettend ongeduldig? In de Randstad had iemand al wat geroepen als: “zeg hallo buschauffeur, mankeert er wat aan je gaspedaal?” Ik hoorde niets. Iedereen keek onbewogen het raam uit of las wat. Ook elders viel het op: de Groningers waren zo geduldig als wat.

Het leek wel of die mentaliteit zijn weerslag had op ons studenten. Ik had zeeën van tijd. Hoeveel kopjes (overigens verschrikkelijke) koffie dronk ik niet met vrienden op de Letteren faculteit? Maar was dit nu de gelukkigste tijd van het leven? Als ik later een lijn trek van mijn hele leven, is deze relatieve korte periode dan inderdaad de mooiste, gelukkigste of indrukwekkendste?

Volgens de Franse Filosoof Bergson bestaat er naast de lineaire kloktijd van minuten en dagen ook een innerlijke ervaren duur tijd. De tijd gaat hierin volgens hem van het ene moment, vloeiend over in het volgende. In het nieuwe moment wordt het verleden automatisch meegenomen. Hij zwelt langzaam aan als een sneeuwbal die van een berg afrolt.  In de duur tijd breek je uit de rigide kloktijd en ervaar je optimale creativiteit, geluk en vrijheid. Je laat het leven dan even op zijn beloop, aldus de Fransman.

Is je studententijd dan de tijd waarbij de sneeuwbal het meeste sneeuw met zich meeneemt? Waar bij je misschien alle tijd hebt om het leven eens op z’n beloop te laten? Omdat je even geen permanent onderdeel uitmaakt van een gezin en je kan doen wat je wilt zonder rekening te hoeven houden met anderen? Maar het is ook de tijd waarin je grote keuzes maakt over loopbaan en liefde. Volgens onze nationale Geluksprofessor Ruut Veenhoven “twijfelen veel studenten over hun opleiding en hebben ze een wisselend relatieleven. Daar worden ze niet gelukkiger van. Bij veel studenten overheerst daarom het getob” (lees bijvoorbeeld deze column).

Veenhoven noemt de studententijd misschien niet de gelukkigste tijd, maar wel een hele belangrijke fase in je leven, waarbij je veel leert over wat je nu eigenlijk wilt.  Ach, realiseer ik me, misschien ben ik gewoon nog te vroeg. Volgens mij kan ik pas aan het einde van mijn leven bepalen of het Gronings geluk de mooiste was. Ik laat het je te zijner tijd wel weten.

“Die jongen daar is homo. Kijk maar eens goed. Zo ziet een homo eruit,” hoorde ik ooit iemand op de middelbare school over mij zeggen. Ik die louter meisjes leuk vond, was stomverbaasd en zou dit nooit meer vergeten.

Toen mijn homoseksuele oom stierf aan AIDS, zei een Zwitserse reisgenoot met wie ik op dat moment op reis was door Australië:  “Zo, die kreeg wat hij verdiende.” Pijnlijke discussies volgden en onze wegen scheidden.

Oordelen kunnen flink pijn doen, en nog steeds, als je ze opschrijft.

Natuurlijk laat ik me ook niet onbetuigd: Mart Smeets (hoe gaat het met hem eigenlijk?) heb ik altijd een arrogante plofaap gevonden en over mijn exen heb ik in kleine kring meer dan eens ongezouten mijn mening gegeven, niet in staat om hevige emoties te scheiden van de relatieve realiteit.

“Stop laat oma thuis” was de titel van een eerdere column van mij. De strekking was: laat oordelen, meningen en adviezen weg uit een gesprek als je echt wilt luisteren. Toen richtte ik me met name op adviezen, nu op oordelen en meningen. Eerst het verschil tussen de twee met dank aan Van Dale: een oordeel is een goed- of afkeurende uitspraak. Een mening is een manier waarop je over een bepaalde zaak denkt. Soms kunnen ze ook hetzelfde betekenen, dus het loopt wel eens door elkaar heen.

Hoe dan ook, de wereld komt natuurlijk om van de oordelen en meningen. Zeker nu we online zijn gegaan. Dit gaat soms veels te ver. Bijvoorbeeld in het geval van de arme 15-jarige Canadese Amanda Todd.  Harde oordelen en pesterijen over haar naaktfoto’s, die nota bene een Nederlander bij haar afdwong en publiceerde, dreven haar uiteindelijk tot zelfmoord. (zie hier haar indrukwekkende verhaal)

Alle wereldreligies en veel bekende filosofen raden je aan om te stoppen met oordelen. Het bevordert zelfs je geluk. “Als je evenwichtig wilt leven”, zei de stoïcijn Epictetus, “oordeel dan niet over andere mensen.”  Ook Jezus zei: “Oordeel niet, dan zal er niet over jou geoordeeld worden.”

Inzien dat oordelen en meningen ongelukkiger maken is één, ze achterwege laten is veel moeilijker. Hoe kun je dat bereiken? Onlangs verscheen het interessante en intelligente boek: “De filosofie van het verstaan,” van de filosofen Heinz Kimmerle en Renate Schepen. Het boek spitst zich toe op interculturele dialogen. Hoe kunnen mensen elkaar beter verstaan in een stad of land die steeds diverser wordt? Een belangrijk aspect  hierbij is het oordeel.  Kimmerle zegt in het boek, “dat je altijd wel een vooroordeel hebt. Voor de duidelijkheid zou je het zelfs met een koppelteken kunnen schrijven: voor-oordeel. Het verstaansproces voltrekt zich dan als een heen-en-weer-gaan tussen je voor-oordeel en het iets dat je beter wilt verstaan. Je voor-oordeel wordt op die manier steeds meer een duidelijk en –zo veel als mogelijk- oordeel.”

Deze houding vergt veel van de mens. Volgens het boek bieden dialogen uitkomst. Maar het vergt openheid en interesse voor de ander, of zijn of haar cultuur, empathie en een zekere nieuwsgierigheid. Het boek is een mooie voorzet met geëngageerde voorbeelden over de Zwarte Piet discussie en het Nederlandse slavernijverleden.

Het interessante is dat als je je ergens begeeft tussen voor-oordeel en definitieve oordeel, je het geluk van je zelf en de ander kunt vergroten. Regelmatig even op je tong bijten dus! Sorry Mart.