niet doen: als makke schapen de regels volgen

“We snappen het niet, we hebben gewoon de regels nageleefd!” huilt de manager, een jonge vrouw die werkt in de zorg. Naast haar kijkt een iets oudere mannelijke collega droef. “Waarom zijn we als managementteam toch zo impopulair? Onze medewerkers willen zelfs niet meer met ons lunchen!” Tranen in een training zijn niet ongebruikelijk, maar deze aanleiding heb ik nog niet gehoord: regels naleven. Ik denk aan een week eerder.

Daar rijden we, het angstzweet breekt ons uit. Beneden wordt het ravijn steeds dieper, terwijl we zien dat de grond onder de smalle weg gedeeltelijk is afgebrokkeld door erosie. Het asfalt hangt soms in de lucht! Verder is geen hond te bekennen op deze kronkelweg. Een vangrails ook niet. Hoezo rustgevende vakantie in Griekenland?

Het navigatiesysteem heeft ons hier gebracht. Dit weet blijkbaar niet dat er een gloednieuwe weg is naar de plaats waar wij heen willen rijden. Het idiote is: wij weten dat wel! We hebben er net op gereden, maar zijn er even vanaf gegaan om te lunchen in een mooi dorpje. Nu we er weer uitrijden, heeft het systeem ons naar dit helse bergweggetje geleid. En hoewel iedereen in de wereld weet dat je dat niet 100% kan vertrouwen, zijn we het toch weer als een lammetje naar de slachtbank gevolgd.

Een parallel trekken tussen blindelings vertrouwen op je autonavigatie en gewoon de regels naleven in een organisatie, zou Johan Cruijff logisch vinden. In beide gevallen volg je een “autoriteit” en vergeet je zelf na te denken. De film Hannah Arendt die nu in de bioscoop draait, gaat daar ook over, hoewel de orde van grootte totaal anders is. De beroemde filosofe volgt de rechtszaak tegen de hooggeplaatste nazi Adolf Eichmann. Hij zegt onschuldig te zijn, omdat hij de heersende regels van Duitsland in oorlogstijd perfect heeft uitgevoerd. Arendt schrikt als ze Eichmann in levende lijve ziet en hoort. Hij is niet het monster uit haar fantasie, maar een burgerlijke bureaucraat die gewoon zijn werk heeft willen doen. “Dit had iedereen kunnen zijn en doen,” schrijft Arendt. Vandaar haar beroemd geworden frase: de banaliteit van het kwaad.

Terug naar de tranen in de trainingszaal. De jonge managers die ik voor me zie, willen ook gewoon “de regels naleven in de organisatie”. Na doorvragen blijkt dat ze de medewerkers de stuipen op het lijf hebben gejaagd door ze letterlijk in alles te controleren. Iedereen moet bijvoorbeeld op de minuut op tijd komen en alle protocollen perfect uitvoeren. Ook kijken ze presentielijsten na van bijeenkomsten van maanden geleden en checken ze wie wat heeft opgezocht op internet.

“Tjonge jonge, niemand wil toch zo op de vingers worden gekeken?” zeg ik. “Niet door een manager, niet door een moeder, niet door een collega.” “Maar we moeten ons toch aan de regels houden,” roept de jonge vrouw. ”Wat gebeurt er als wij de leidinggevenden de protocollen niet naleven!” zegt de ander.

Ik slik maar herinner me gelukkig het volgende stukje tekst uit het personeelshandboek van een andere organisatie. Onder elk protocol of regel staat daar: dit protocol is slechts een hulpmiddel en kan en mag nimmer de plaats innemen van het eigen denken en handelen van de medewerker. Het vergt een denkomslag bij mijn cursisten, maar ik weet ze te overtuigen. Het is dan ook één van de mooiste zinnen die ik ooit in een personeelshandboek heb gelezen. Een gouden regel die je kunt toepassen in de auto, in oorlogstijd en als manager.

Dit artikel verscheen ook in de Intermediair